Тэргэнцэртэй Иргэдийн Үндэсний Холбоо

   Уншигч та бүхэн сүүлийн үед хүртээмжтэй орчин, түгээмэл загвар гэдэг үгийг хаа нэгтээ сонссон байж магадгүй. Харин энэ үгний утга агуулга, зориулалтын талаар сайн мэдэхгүй байх шиг. Учир нь энэ үг хэллэг, энэ сэдэв монголчуудын хувьд харьцангуй шинэ ойлголт юм.

  Орчин үеийн өндөр хөгжилтэй орнуудад хүний эрхийг дээд зэргээр хүндэтгэж, хүн нэг бүрийн бие даан тав тухтай амьдрах орчныг бүрэн дүүрэн бүрдүүлэхийн төлөө бүгд хичээдэг болжээ. Гадаад орнуудаар аялж зугаалж байхдаа ч та бүхэн мотортой тэргэнцэр дээр суусан өндөр настай эмээ, өвөө нар дэлгүүр хэсч өөрийн хэрэгцээт зүйлсээ аваад явж байхыг цөөнгүй харсан байх. Бас иргэд нь тэрэгтэй хүүхдээ түрээд тайван сайхан зугаалж байхтай ч таарсан биз ээ. Гэтэл та Монголдоо яг ийм тохиолдлыг хэр олон харсан бэ? Хотын их хөл хөдөлгөөн дунд, машинд дайруулчих вий дээ гэмээр ядаж яваа тэргэнцэртэй хүн, эсвэл халуун зун хүүхдээ тэврээд хамаг нүүр нь ув улаан болчихсон, хөлсөө цувуулсан ээжүүдийг ажсан уу? Ялгаа их байгаа биз.

Энэ бүхэн л уншигч танд ойлгуулах гээд байгаа түгээмэл загвартай нягт холбоотой юм шүү.
 

   Сүүлийн жилүүдэд түгээмэл загвар буюу “Universal design” гэдэг нэр томъёог олон зүйл дээр ашиглах болжээ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хамгаалах эрх зүйн актууд, хүртээмжтэй байдлын талаарх зөвлөмжүүд, олон улсын хэмжээнд зохиогддог барилгын зураг төсөл, дизайны талаарх сургалтуудад энэ талаар ихэд ярих болсон байна. Харин олон нийт түгээмэл загварыг авч ашиглах сонирхол их байдаг ч тэдний дунд энэ талаарх тодорхой мэдлэг дутмаг хэвээр.

   Зарим хүмүүсийн хувьд түгээмэл загвар гэдгийг зүгээр л нэг “сайн” загвар гэж ойлгоод байдаг. Гэтэл үүнийг нэг үгээр тодорхойлох нь учир дутагдалтай. Арай өргөн утгаар авч үзвэл түгээмэл загвар нь “бүх хүнд зориулан бүтээгдсэн загвар бүхий орчин болон эд зүйлс” юм. Өөрөөр хэлбэл, түгээмэл загвараар бүтээгдсэн аливаа бүтээгдэхүүн болон хүрээлэн буй орчин нь хүүхэд, залуус, настнууд гээд бүх насныхан ашиглаж хэрэглэж чадахуйц байх ёстой. Эдгээр бүтээгдэхүүнүүд нь “хэвийн” чадамжтай хүнээс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, мөн түр хугацаагаар гэмтэл бэртэл авсан хүмүүс ч ашиглаж чадахуйц энгийн байх учиртай. Ерөнхийдөө “бүх хүний хэрэгцээг тооцож бүтээх” нь сайхан уриа мэт сонсогдох боловч энэ хязгаарлагдмал тодорхойлолтын цаадах гүн гүнзгий ойлголт бүдэг хэвээр үлдэж байна.

   “Түгээмэл загвар” гэдэг ойлголтыг анх санаачлагч архитектор Роналд Мейс хэлэхдээ нэг юм уу, эсвэл хэд хэдэн чухал зүйлд багахан өөрчлөлт хийгээд л “тусгай хэрэгцээ” гэсэн ойлголтыг үгүй хийх боломжтой гэж нэгэнтээ хэлж байжээ. Түүний хэлснээр Түгээмэл загвар болон Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрхийн тухай НҮБ-ын конвенц хоёр нь хүн бүр байгалиас заяасан тэгш эрхтэй, адил эрмэлзэлтэй, нийгмийн бүхий л харилцаанд ижил тэгш оролцох хүсэлтэй гэдгийг бүгдэд ойлгуулахыг хичээж байна. Мөн юун түрүүнд “хүн” гэсэн зарчмыг баримтлах ёстой бөгөөд энэ талаар Роналд Мейсийн номонд ч дурдсан байдаг.
 
   “Тусгай хэрэгцээ” гэсэн ойлголтын нэг хэсэг нь хөгжлийн бэрхшээл гэдэгт гол анхаарлаа хандуулж “хүн” гэдгийг нь орхигдуулсан явдал байдаг (“бидэнд” байгаа зүйл “тэдэнд” байдаггүй гэсэн утгатай юм). Энэ нь хэн нэгэн хүн бусдаас өөр төрсөн, тусгаарлагдсан, ямар нэг зүйл байнга хэрэгцээтэй байдгийнхаа улмаас байнгын ялгаварлан гадуурхалтанд өртөж байх нөхцөлийг бүрдүүлж өгдөг. Та гудамжаар явахдаа анзаараарай. Хотын олон мянган барилгын хэдэд нь налуу замыг хэрхэн ямар байдлаар хийсэн байна гээд. Тэгээд харсан зүйлдээ дүгнэлт хийгээд үзээрэй.


 

Тэгвэл барилга архитектурын салбарт Түгээмэл загварыг ашигласан зарим сайн жишээг харуулъя.





   “Universal Design” буюу Түгээмэл загварын тухай ойлголтын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг "Барилга.МН" сэтгүүлийн дугааруудаас уншиж танилцаарай.