Амь нас аврах “амьдралын гурвалжин” гэж юу вэ?
 
     Дэлхийн хамгийн арвин туршлагатай аврах анги болох Америкийн Олон улсын Аврах багийн ба Онцгой байдлын газрын дарга Доуг Коппийн зөвлөгөөг хүргэе. Энэхүү зөвлөгөө нь болзошгүй газар хөдлөлтийн үед таныг амь насаа авархад зориулагдсан болно.
        Доуг Копп нь нуралт үүссэн  875 барилга байгууламж руу орж байсан ба 60 гаруй орны аврах багийнхантай хамтран ажиллаж, олон оронд аврах ангиудыг үүсгэн байгуулжээ. Мөн олон орны аврах ангийн гишүүн бөгөөд хоёр жилийн турш АНУ-ын гамшгийг бууруулах мэргэшсэн ажилтнаар томилогдон ажилласан төдийгүй 1985 оноос хойш дэлхий дахинд тохиолдсон бүхий л томоохон гамшигийн голомтод очиж ажилласан байна.
Түүнчлэн 1996 онд түүний туршлагад үндэслэн гаргасан аюул ослоос амьд үлдэх арга нь үр дүнтэй болохыг үзүүлсэн кино хүртэл хийгдсэн юм. Энэхүү кинонд хоёр өөр барилгад хүнийг дүрсэлсэн 20 хиймэл загварийн арвыг нь “бөхийж эвхрэн суун өөрийгөө хамгаалах” загвараар, үлдсэн 10-ийг нь түүний санал болгож буй “амьдралын гурвалжин” аргыг хэрэглэн барилгыг нураан туршиж үзсэн байдаг. Кинонд барилга байгууламжийг нураах үед үүсч болох нөхцөлүүдээс гадна шууд нүдэнд харагдаж байгаа болон шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр амьд үлдэх арга барилыг хэрэглэсэн /бөхийж эвхрэн суун өөрийгөө хамгаалж байгаа/ хүмүүс амьд үлдэх боломжгүй байсан бөгөөд харин түүний санал болгосон “амьдралын гурвалжин” аргыг хэрэглэсэн  хүмүүс амьд үлдэх  боломж бараг  зуун хувь болох нь харагдсан байна. Уг киног  Европын сая сая үзэгчдэд толилуулсан төдийгүй АНУ, Канад, Өмнөд Солонгост телевезийн нэвтрүүлгээр дамжуулан үзэгчдийн хүртээл болгожээ.
 
Доуг Копп анх 1985 оны Мексико хотын газар хөдлөлтөд өртсөн нэгэн сургуулийн барилга руу орж байжээ. Энд хүүхдүүд ширээн доогуураа нуугдан орсон байсан ба хүүхэд бүр бүгд дарагдсан, няцарсан байсан байна. Үүнээс үүдээд хүүхдүүд ширээнүүдийн хоорондох чөлөөтэй байгаа хэсгийн дагуу хэвтэцгээсэн бол амьд үлдэх боломж байсан гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ.
Барилга байгууламж нурах үедээ өөрөөр хэлбэл ямар нэг биетийн дээрээс унаж буй хучилтын хавтангууд тухайн барилга байгууламж дотор байрлаж буй эд хогшлуудыг мөргөхдөө хажуу талдаа ямар нэг хөндий орон зай үлдээдэг байна. Энэ үүссэн хөндий орон зай түүнийхээр  “амьдралын гурвалжин” гэгдэх талбай юм.

Тухайн байгууламж аль болох бага эвдэрч гэмтэхэд “амьдралын гурвалжин”  үүсгэх нөхцөл боломж том байх ба тэр хэсгийг ашигласан хүний бэртэж гэмтэхгүй байх магадлал тэр хэмжээгээр нэмэгддэг ажээ. Та бүхэн телевизээр нурсан барилга байгууламжийн тухай ямар нэгэн нэвтрүүлгийг үзвэл анхааралтай ажиглаж амьдралын гурвалжингуудыг тоолоорой.  Ямарч тохиолдолд гурвалжин хэлбэр бүхий хөндий орон зай байгааг  харах болно. Ер нь нурсан барилга байгууламжуудаас харж болох хамгийн түгээмэл хэлбэр, дүрс бол гурвалжин дүрс юм.
 
Дурсамж
 
Роберто Розалес хэмээх  Tружилло хотын Аврах багийн дарга нэгэн дурсамждаа “Би 11 настайдаа 1972 онд болсон 70.000 хүн нас барсан газар хөдлөлтөнд өртөж байсан юм. Тэр үед эрэгтэй дүүгийнхээ мотоциклийн хажууд бий болсон амьдралын гурвалжингийн дор би амьд үлдсэн юм. Ор болон ширээн доогуур орж нуугдан өөрийгөө хамгаалах гэж оролдсон найзууд маань бүгд няц даруулан амь насаа алдацгаасан билээ.
Би бол “амьдралын гурвалжин”-ийн амьд нэгэн жишээ юм. Харин амь насаа алдсан найз нөхөд минь “бөхийж суун өөрийгөө хамгаалах” аргын жишээ гэжээ”.
 
Доуг Копп-ын санал болгож буй зөвлөмжүүд
 
1.            Барилга байгууламж нурах үед энгийн “бөхийн сууж , нуугдаж буй” хүмүүс ямар ч өөр боломжгүйгээр байнга няц дарагдан амь насаа алдацгаадаг болохыг олж харсан. Ширээ, авто машин гэх мэт биетүүдйин доогуур орсон хүмүүс мөн адил няц дарагддаг.
2.            Муур, нохой болон нялх хүүхдүүд бүгд байгалийн зохилдлогоороо өвдөгөө, эхийн гэдсэнд байх үеийнх шигээ гэдэс рүүгээ татах байдалтай эвхэрдэг. Газар хөдлөлтийн үед та бүхэн ч мөн адил энэ байдлаар эвхрэх хэрэгтэй. Энэ бол төрөлхийн хүний өөрийгөө хамгаалах ба амьд үлдэх нэгэн дотоод мөн чанар юм. Ямар нэгэн жижигхэн хөндий хэсэг, газарт та бүхэн амьд үлдэж болох юм. Хөнгөн байдлаар дарагдах ба бага зэрэг няцарсан ч хажуудаа хөндий хэсэг, газар үүсгэж чадах буйдан, том хэмжээтэй эд хогшилын хажууд байх.
3.            Модон хийцтэй барилгууд газар хөдлөлтийн үед хамгийн аюулгүй барилга байгууламж юм. Шалтгаан нь  энгийн бөгөөд  модон хийцлэлүүд уян хатан байдаг ба газар хөдлөлтийн хүчний үйлчлэл болон түүнд зохицон хөдөлж чаддаг байна. Хэрвээ модон хийцтэй байшин барилга нурвал амьд үлдэх боломж бүхий том хэмжээтэй, хөндий орон зайг бий болгож чаддаг байна. Мөн модон хийцтэй барилгуудын нуралтын нягтрал аюул үүсгэх хэмжээ нь арай бага байдаг байна. Тоосгон хийцтэй барилгуудын хувьд нурах үедээ тоосгонууд нь тус тусдаа хэсэг болон салцгаадаг байна. Эдгээр тоосгонууд нь нэлээдгүй шархдах ба бэртэх шалтгаан болох боловч бетон блокуудыг бодвол хүний биед харьцангуй хөнгөн гэмтэл учруулдаг байна.
4.            Хэрвээ шөнө дунд орондоо унтаж байх үед газар хөдөлвөл энгийн байдлаар эргэлдэн орноосоо унах хэрэгтэй. Орны эргэн тойронд аюулгүй хөндий бий болдог байна. Зочид буудал мэтийн газрууд үйлчлүүлэгчиддээ газар хөдлөлтийн үед, орныхоо хажууд газар хэвтэхийг зөвлөсөн ямар нэгэн анхааруулгыг өрөө бүрийн хаалганы ард талд өлгөвөл газар хөдлөлтийн уршигаар амь насаа алдах хүмүүсийн тоог цөөрүүлэх нь лавтай.
5.            Телевиз үзэж байх үед газар хөдөлвөл цонх эсвэл хаалгаар гадагшаа гарах, зугтаах боломжгүй байгаа бол, буйдан ор болон том хэмжээний буйдан сандалуудын хажууд газар эвхрэн суух болон хэвтэх хэрэгтэй.
6.            Барилга байгууламж нурах үед хаалганы ялуу, дам нуруун дор зогссон тохиолдолд амь насаа алддаг. Яагаад гэвэл хаалганы ялуу, дам нуруун дор орж зогсвол хаалганы ялуу, дам нуруу урагш, нэг бол хойш унаж доор нь байгаа хүн нурж байгаа хучилтынн хавтан дор дарагддаг байна.
7.            Ямар ч үед шат руу явах ба зүглэхгүй байх хэрэгтэй. Учир нь шатнууд үндсэн барилга байгууламжаас ялгаатай өөр давтамжтай байдаг. Газар хөдлөлтийн хүчний үйлчлэлийн нөлөөгөөр үндсэн барилга байгууламжаас хараат бусаар тусдаа хөдөлдөг байна. Шатыг эвдрэх хүртэл шат ба барилгын үлдсэн хэсгүүд нэг нэгтэйгээ мөргөлддөг. Шатны хэсэг болон шатан дээр байгаа хүмүүс шатны гишгүүрээс болж бэртэж гэмтэх ба шархаддаг. Газар хөдлөлтийн дараагаар барилга байгууламж нураагүй үлдсэн байсан ч шат болон шатны хэсгээс хол зогсох хэрэгтэй. Шат бол газар хөдлөлтийн дараа ч барилгын эвдрэл, сүйрэл үүсэж болох магадлал хамгийн  өндөр хэсэг юм. Газар хөдлөлтөд нурж сүйрээгүй ч гэсэн газар хөдлөлтийн дараа шат нь хашгиралдан зугтаах гэж оролдож буй хүмүүсийн хөдөлгөөнт жин, ачааллаас болж нурах магадлал өндөр байдаг. Шат болон барилгын бусад хэсэгт эвдрэл гэмтэл болоогүй байсан ч газар хөдлөлтийн дараа аюулгүй байдал талаас нь байнга шалгаж үзэж, анхаарах нь чухал.
8.            Барилгын гадна хануудад ойрхон газар зогсох, боломжтой бол гадагшаа гарах хэрэгтэй. Барилгын дотор талын хийц хэсгүүдийн ойр зогсохоос гадна хэсгүүдэд ойрхон газруудад байх нь илүү давуу талтай юм. Барилгын гадна үндсэн хийц хэсгүүдээс хэр зэрэг дотогш байх тусам гарах, зугтах замын тань хаагдах, саадтай болох магадлал тэр хэмжээгээр нэмэгдэх талтай.
9.            Газар хөдлөлтийн үед авто машинтай явж байгаа тохиолдолд машинаасаа гарч хажууд хэвтэх эсвэл суух хэрэгтэй.
10.          Хэвлэлийн газар байрлаж байсан эвдэрч сүйрсэн конторын барилга мөн их хэмжээний цаас хураасан албан газрын барилгуудаар явж үзэхэд тэнд хураалттай байсан цааснууд шахалт, няцралтад ороогүй байхыг олж илрүүлсэн байна. Их хэмжээний цаас овоолсон хэсгийн эргэн тойронд мөн өргөн хэмжээтэй хөндий орон зай үүсдэг байна.
 
Газар хөдлөлт болдгоороо болно. Харин түүнд заавал өртөх албагүй юм. Бид хэдий чинээ түүний эсрэг сайн бэлтгэлтэй байж үүсэх хор уршгийг ухамсарлаж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг чанартай, цэгцтэй, бодлого зохион байгуулалттай авч чадна тэр аюулыг төдий чинээ бага гарз хохиролтойгоор даван туулах боломжтой юм. Харин аюул, гамшиг тохиолдсоны дараа чанга дуугарч сүржигнэх нь ямар ч ач холбогдолгүй гэдгийг энэ талын арвин туршлага бүхий улс орны мэргэжилтнүүд онцлон сануулсаар байна.
     
Зөвлөх инженер Ц.Ганбат