Монголын барилгын салбарын ачаанаас 30 гаруй жил үүрэлцэж, амьдралынхаа талаас илүү хувийг энэ салбарт зориулсан нэгэн эрхэмтэй ярилцлаа. Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпорацийн ерөнхий инженер Б.Энхбаяр 100 гаруй барилга барихад оролцож 60 гаруй барилгыг улсын комист гарын үсэг зуран хүлээлгэн өгсөн хийсэн, бүтээсэн зүйлтэй, хэлэх үгтэй инженерийн нэг билээ. Барилга хэмээх их салбарт амжилттай ажиллаж ихийг бүтээсээр байгаа, бүтээсэн эрхэм хүмүүс олон учир цаашид ч бид “Барилга.МН” сайт, сэтгүүлээрээ дамжуулан энэ салбарын мэргэжилтнүүдийг танилцуулсаар байх болно. Б.Энхбаяр инженерийн яриа танд  таалагдана гэдэгт итгэж байна.

БАРИЛГА БОЛ УРЛАГ

-Нэгэнт, хоёулаа барилгын тухай ярих учир та энэ салбарт хэзээнээс холбогдсон, яагаад энэ мэргэжлийг сонгох болсон талаар яриагаа эхэлвэл ямар вэ?
-Бололгүй яахав, Би анх 1979 онд барилга гэдэг их айлтай холбогдсон. Тэр үед МУИС-ийн харъяа Политехникийн дээд сургууль гэж байхад Иргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженерийн ангид элсэн орсон юм. Дунд нь гурван жил цэргийн алба хаасан учир жаахан хожуу буюу 1987 онд сургуулиа төгсөөд Төв аймгийн Барилга трессэд ажилд орсноор ажлын гараагаа эхлэж байлаа. Энд би зах зээлийн нийгэмд шилжих үе хүртэл буюу тодорхой хэлвэл 1994 оныг хүртэл ажилласан юм. Үүнээс хойш “Тусгал төв”, “Дельта констракшн” компанид талбайн инженерээс ерөнхий инженерийн ажлыг хийж байгаад 2013 оноос  Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпораци анх байгуулагдахад ерөнхий инженерээр ажиллаж байна даа.
Яагаад энэ мэргэжлийг сонгов гэдгийн хувьд би дунд сургуульд байхдаа шугам зургийн хичээлд сайн байсан. Тийм болохоор  тэр үү ангийн баш маань надад барилгын инженерийн мэргэжлийг сонгохыг санал болгосон юм. Тухайн үед зөв шийдвэр гаргасан гэдэгт одоо ч эргэлздэггүй. Тэр үеийн багш нар шавь нарынхаа зан ааш, хүсэл тэмүүлэлийг сайн мэддэг байж дээ. Барилга гэдэг сайхан. Магадгүй барилгын хүн болгон хэлдэг байх л даа. Хийсэн бүтээсэн нь хүний нүдэнд ил, бүтээж босгодог сайхан ажил гэж, би ч бас тэгж хэлмээр байна. Бүх ажил дуусчихаад, барьсан барилгаа улсын комисст хүлээлгэж өгчихөөд хараад зогсож байх шиг сайхан зүйл үгүй. Юутай ч зүйрлэж боломгүй гайхалтай мэдрэмж. Ах нь сайхан тайлбарлаж чадахгүй байна. Ер нь барилга барьсан, зовлон зүдгүүрийг нь амссан хүмүүс  энэ баяр баяслыг мэднэ дээ.
Ер нь барилга бол урлаг. Үүнийг төлөвлөлттэй нь уялдуудан хийх ёстой. Тэгж байж урлаг гэдэг нь харагдана. Түүнээс биш одоогийн манай нийслэл шиг энд тэнд эмх замбараагүй шавааралдуулан барьсан барилгын дунд ганц гоё байшин бариад яах юм. Барьж байгаа орчин, зам талбай, хажуу дахь барилгатай зохицох байдал зэргийг харгалзан хэлбэр дүрс, өнгө будгийг нь тохируулж барилгыг барьдаг. Өөрөөр хэлбэл найрал хөгжим ч гэж хэлж болохоор. Барилгын инженерийнхээ хувьд Улаанбаатарын төлөвлөлтгүй олон барилгыг харахаар л жаахан сэтгэл дундуур байдаг юм. Би сая барилгыг найрал хөгжим гэж хэлсэн дээ. Энэ баг нэг сайхан ая тоглоод явж байтал дундуур нь өөр олон хөгжим ямар ч зохион байгуулалт үгүй дуугараад байвал яахав. Утгагүй биз дээ. Нийслэл хотын маань барилгууд яг ийм байна.  Төлөвлөсөн юмны дунд янз бүрийн барилга барьсанаас хойш урлаг гэдэг өнгө аяс огтхон ч байхгүй болчихлоо. Өөрөөр хэлбэл барилгыг инженерийн бүтээц талаас нь харсаар гоо сайхан, урлагийн бүтээл гэдэг ойлголтыг нь бид орхигдуулж, эвдчихсэн байгаад л би харамсдаг.
-Тэгвэл таны бодлоор яавал урлаг болгож болох бол?
- Аливааг бүтээхээсээ илүү , нураах нь амархан юм л даа. Нураасан юмаа босгох бүр хэцүү. Мөн буцаад эвлэдддэггүй зүйл гэж бас бий. Одоо яаж гоё төлөвлөлттэй хот болгохыг ах нь үнэндээ мэдэхгүй байна. /Мөрөө хавчив/  Хийсэн хүмүүс нь мэдэж байгаа юм болов уу.
Яахав төлөвлөлт хэрэгтэй юм гэдгийг бид хожуу ч болов ухаарч байна. Өнгөрсөн жил гэхэд Төрийн орон сууцны корпорацийн захиалгаар манай Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпораци “Буянт-Ухаа 1” хорооллыг ашиглалтанд өглөө. Элдэв янзын юм барьчихаагүй зэлүүд сайхан газар барьсан болохоор  төлөвлөлтөө өөрсдийн санаанд хүрэхээр хийж, нэг сайхан цогцолборыг бий болгож чадсан. Нийслэл хот шиг төлөвлөлт нь алдагдах вий гэсэндээ зам талбай гэх мэт гадна тохижилтын ажлыг нь эхлээд хийчихээд барилгаа барьсан болохоор энэ орчин сайхан болсон гэж би хэлнэ. “Буянт-Ухаа2” хорооллыг бид бас барьж байна. Төлөвлөлт мөн ялгаагүй сайхан болсон. “Карказ зураг” компани Буянт-Ухаа хорооллын зураг төслийг бүгдийг нь хийсэн.
-Зураг төслийг нь анх хараад барилгыг сэтгэлдээ барьдаг нь лавтай?
-Тэгэлгүй яахав. Эргүүлж үзээд энэ ийм зориулалттай, ийм хийцтэй, барьсаны дараа ингэж харагдана гэдгийг шууд төсөөлдөг. Эхлээд бүх зүйлийг толгойдоо бодож, сэтгэлдээ барьдаг гэх үү дээ. Тэгээд орчны байдал, хөрсний ус зэргийг судлаад яг энэ хэвээр барихад болох эсэхийг судлана. Ер нь барилгыг бүгд л ингэж барьдаг. Гаднах өнгийг ч гэсэн  орчны барилга, байгаль орчинтой хэрхэн зохицох зэргийг ч бас төсөөлж, тооцдог. Яахав заримдаа захиалагчийн дуртай өнгөөр барилгын гаднах өнгийг сонгох нь бий. Жишээ нь: “Топ мебель” компанийн захиалгаар барьсан “Кристал тавор”-ийг захиалагчийн хүссэнээр хар саарал өнгөөр хийсэн. Гэхдээ үнэхээр орчинтойгоо зохицохгүй эсвэл эдэлгээ муу материалаар хийгдэхээр бол бид нар захиалагчдаа саналаа мэдээж хэлнэ.



БАРИЛГЫН САЛБАРЫН ХОЙШ ҮЕ ГЭРЭЛТЭЙ БАЙНА
 
-Гадаад, дотоод сургууль төгссөн, боловсрол мэдлэг өргөн, үзсэн харсан зүйл ихтэй залуус манай барилгын салбарт олон болж байгаад би хувьдаа баяртай байдаг. Би бариулсан барилга олонтой, чамаас илүү туршлагатай хүн гээд бусдын үгийг авахгүй суух хүсэл надад байхгүй. Хүн үхэн үхтлээ суралцдаг. Надад ч бас сурах зүйл бий. Одоо ч гэсэн барилга барихаас суралцаад явж байна. Барилгын төлөвлөлтөд бол залуус үнэхээр сайн болж байгаа. Тийм болохоор би хойч үеийнхэндээ огтхон ч санаа зовдоггүй. Тэд энэ салбарыг улам хөгжүүлж, авч чадна гэдэгт итгэдэг. Монголын барилгын салбарын хойч үе гэрэлтэй байна гэж би хэлнэ.
-Таны үеийнхээс юугаараа давуу байна вэ? Зарим хүмүүс одооны залуус хүмүүжилгүй, зохион байгуулалтгүй, залхуу гээд муулах нь бий.
-Шүүмжилье гэвэл ямар ч зүйлд шүүмжлэх юм бий. Миний залуугийн үед машин тоног төхөөрөмж сул байлаа. Хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх зүйл маш бага. Ажиллахаас өөр сонголт байгаагүй.  Тэгвэл одоо барилгын ажил хамаагүй хөнгөн болж байна. Цаашид ямар болохыг таамаглахад хэцүүү юм. Үүнийг дагаад хүн жаахан залхуу болдог тал бас байгааг үгүйсгэхгүй. Социализмын үед хоёр нийгмийн үзэл суртлаас болоод хөгжилтэй орнуудад хэрэглэгдэж байсан техник төхөөрөмжийг оруулж ирэх боломжгүй. Түүнээс биш Америк, Японд өнөөдрийн бидний хэрэглэж байгаа тоног төхөөрөмжийг хэрэглэж байсан юм билээ. Бидний хувьд манай мужаанууд гар хөрөө, харуул, сүхнээс өөр юмгүй шахам ажиллаж байлаа.  Цаг хугацааны хувьд хөдөлмөр зарцуулалт ихтэй жаахан удаан л барьдаг байж дээ. Социализмын үед гурван жил барьдаг байсан барилгыг одоо зургаан сараас нэг жилийн дотор л барьж байна. Техникийн дэвшил гэж ийм болсон байна. Тэгэхээр тэнцвэртэй байдал бас байна л гэж харж байгаа.
Яахав нэг хэсэг 1990 оноос хойш мэргэжлийн ажилчдыг системтэй бэлтгэхээ больсон учир барилгын салбарт ажиллах хүчин үнэхээр хүндрэлтэй болж байсан үе бий. Хоёр нийгмийн шилжилтийн зааг дээр өсөж, хүмүүжсэн залуус 2000 оноос барилга буцаад сэргэх үед ажиллах хүчин болж байсан. Тэгэхэд барилга бариулж байсан хүний хувьд би сайн мэдэж байна. Бас л хэцүү байлаа шүү дээ. Тэд нэгдүгээрт залхуу, хоёрдугаарт ур чадвар сул, жаахан бүдүүлгээр хэлэхэд “гул” гэмээр юм уу. Гэтэл энэ байдал 10 гаруй жилийн дотор шал өөр болсон. Одооо үнэхээр ажиллах хүсэлтэй залуус олон болсон байна. Амьдралын төлөө өөрөө зүтгэхгүй бол хэн ч туслахгүй гэдгийг ойлгоод эхлэчихжээ. Төр засгаас ч барилгын салбарын мэргэжилтэй боловсон хүчнийг бэлдэх тал дээр ч анхаарч авч үзсэн нь үр дүнгээ өгөөд эхлэчихсэн. Мөн барилгын салбар сэргэж эхлэсэн учир цалин ч гайгүй болсон учир хүмүүсийг өөртөө татаж эхэлсэн нь баярлууштай. Одоо бол манай барилгын мэргэжил хамгийн эрэлттэй мэргэжлийн нэг болж байна. Гэхдээ бүгд чанартай байна уу гэвэл үгүй  л дээ. Манай залуус дотор барилгын материалаа танихгүй инженерээр төгсөөд ирж л байна. Гэхдээ чи  хийж чадахгүй байна, манай ажлын шаардлагыг хангахгүй байна гээд түлхээд байх нь буруу. Тиймээс манай компани гэхэд ШУТИС, Барилгын Политехникийн сургуультай хамтарч ажиллаж байна. Барилгын салбарын боловсон хүчнүүдийг дадлага хийлгэх, аюулгүйн ажиллагаанд суралцуулах гээд олон арга хэмжээг зохион байгуулдаг.
-Энэ мэргэжлийг яах гэж сонгов гэж харамсах, бас хэцүү үе байсан уу?
- Харамсах нь хаашаа юм. Халшрах үе бол байсан. Хэнтий аймгийн эмнэлэгийн барилга 1994 онд шиг санагдаж байна, нурсан байхгүй юу. Тэр барилгыг “Ган харш” ХХК-ийн Батаа гээд мундаг инженер  мөн өөр олон инженерүүдтэй хамтарч сэргээн босгож байсан. Тэгэхэд үнэхээр шантрах үе байсан. Бариатай чигээр нь суурийг нь солиод бэхэлгээ хийсэн. Уурхайн бэхэлгээ шиг шургаагаар тулаас хийгээд дотор нь ажилладаг байсан юм. Харанхуй барилга дотор зүүсэн гэрлийн хажуугаар хүн өнгөрөх, жижиг сажиг зүйл нурахад за өнөө барилга дээрээс ороод ирж байгаа юм биш байгаа даа гэж айна. Тэгээд удахгүй өнөө айдсаа мартчихсан ажиллаад, тэгсээр байгаад ажлаа бүрэн хийж, хүлээлгэж өгч билээ. Гуч дөнгөж гарч байсан. Залуу ч байж дээ.
Өөр олон төрлийн бэрхшээл ч бас байсан. Гэхдээ инженер хүн гэдэг аливаа төвөгтэй асуудлыг шийдвэрлээд, ард нь гарах үндсэн зорилготой. Инженер мэргэжлийн үндсэн утга энэ юм. Тэгэхээр бэрхшээлийг даваад ард нь гарах шиг жаргал инженерүүдэд бий гэж үү.
-Би мэргэжлийн хүн биш учраас тийм байж магад. Хүний үйл ажиллагаа эхлээгүй барилгад ороход заримдаа эвгүй сэтгэгдэл төрх нь бий. Танд тийм үе байсан уу?
-Ёстой тэгж бодож байгаагүй юм байна. Түүнийг бүтээж байгаа хүмүүс юм чинь юу гэж тэгж бодохов. Миний ажил юм чинь өглөө ирээд зааварчилгаагаа өгөөд залуусын хэлээр “шижигнүүлээд” эхлэдэг. Харин шижигнүүлэх чадал минь дуусах юм бол хүссэн хүсээгүй барилгаас холдох биз.
-Барилгын насжилтын талаар асуумаар санагдаж байна. Европын орнуудад бараг хоёр, гурван зууныг үдэж байгаа барилгууд байж л байна. Гэтэл манайд саяхны гэж хэлж болохоор барилгыг нураах талаар ярих юм. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байдаг вэ?
 -1960 оноос өмнө баригдсан барилгуудын газар хөдлөлтийн хүчийг тэсвэрлэх боломжийг нь шалгаж, дүгнэлт гаргасны үндсэн дээр үнэхээр чанаргүй байгааг нь буулгаад барьсан нь дээр байх гэж боддог. Харин цаашид иймэрхүү барилга барихгүй байх тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Ялангуяа хөдөө орон нутагт. Мөн цэцэрлэгийн барилга буулгасан бол тэнд нь цэцэрлэг, сургууль бол сургууль, эмнэлэг буулгавал эмнэлэгийг нь дахин бариад явах хэрэгтэй. Тухайн орчны хүүхдүүд, хүмүүс дасчихсан байдаг. Гэтэл манайд барилгыг нь буулгачихаад зориулалтыг нь өөрчилсөн тохиолдол цөөнгүй бий. Үүн дээр давхар анхаарах хэрэгтэй. Барууны орнуудад бол хуучирсан барилгууд нь тухайн улсын хот байгуулалтын хөгжлийн гэрч болж, түүхийг харуулсан гэдэг талаас нь хамгаалж, тордож анхаардаг гэсэн. Манайд түүх өгүүлсэн цөөхөн  хэдэн барилгаа авч үлдэнэ гэдэг маш хэцүү боллоо доо. Жишээ нь: Богдын музейг авч үзье. Барилга, хот байгуулалтын түүхийн талаас нь харах юм бол тэр хэвээр нь авч үлдэх нь зүйтэй. Гэтэл орчин тойронд нь дандаа сүүлийн үеийн барилга барьчихаар ганц хуучны барилгыг хүмүүс ад үзээд эхлэж байгаа юм. Энэ бол Төр Засгийн бодлоготой шууд холбоотой. Хуучин барилгаа авч үлдээд байгаа тэр гадаад орнууд чинь ганцхан барилгыг биш тэр орчныг нь тэр чигээр нь авч үлдэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл Богдын музейн барилгыг авч үлдэх сонирхолтой байгаа бол тэр орчныг нь бас авч үлдэх хэрэгтэй. Яг тэр хэсэгт очихоор Богд хаант улсын үеийн дүр зураг харагддаг байхаар тохижуулах ёстой. Тэгэхгүй шил толь болсон өнөө цагийн өндөр барилгуудын дунд байгаа ганц жижиг байшин өрөвдмөөр харагдах нь лавтай. Учрыг нь мэдэхгүй хүмүүс бол энэ хуучин “амбаарыг” буулгая л гэнэ  биз дээ.  
-Гадаад улс орнууд гэснээс гадагшаа явахад барилгын инженерийн хамгий их хардаг зүйл нь барилга байх нь лавтай.  Хамгийн сүүлд ямар улсад очсон бэ?
- Тэгэлгүй яахав. Одоо гадаад харилцаа хөгжсөн болохоор жил бүр шахам л гадагшаа явж байна. Өнгөрсөн жил Японд очсон. Тэд үнэхээр барилгыг барьж чадаж байна,гэж хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр арга алга. Тухайлбал: Энэ улсад барилга барихдаа нойтон ажлыг бүр халж чадсан байна. Манайх шиг шавардаад, цемент зуураад эсвэл плита наагаад байхаа больжээ. Бүгдийг нь үйлдвэрт бэлдээд барилга дээр зөвхөн угсралт явагдаж байна. За тэгээд газар хөдлөлтийг тооцоолж байгаа, төлөвлөлт хийж байгаа зэргээс бол сурах юм их байна.  
-Манай нийслэлийн хамгийн сайхан барилга гэвэл та ямар барилгыг нэрлэх вэ?
- Сайхан сайхан барилга хотын төвд бол байна. Гэхдээ ах нь дээр ярьсанаа дахин ярих болоод байна. Төлөвлөлтгүй эмх замбараагүй орчинд ямар ч сайхан барилга сайхан харагддагүй гэж би хэлнэ.